گیربکس گتراگ (Getrag) چیست؟ کالبدشکافی افسانه مهندسی آلمانی در دنیای خودرو
اگر کاپوت خودروهای اسطوره ای تاریخ، از بی ام و M3 گرفته تا تویوتا سوپرا MK4 و حتی سوپراسپرت هایی مانند فراری کالیفرنیا را بالا بزنید، نام موتورهای متفاوتی را خواهید دید. اما اگر کمی دقیق تر شوید و به سیستم انتقال قدرت (Transmission) نگاه کنید، ردپای یک نام مشترک و مقدس را در تمام آن ها می بینید: گتراگ (Getrag). اگر نمیدانید که گیربکس چیست پس بهتر است ابتدا این مقاله را مطالعه کنید سپس درمورد گتراگ اطلاعات کسب کنید.
برای بسیاری از رانندگان معمولی، گیربکس صرفاً وسیله ای برای تعویض دنده است. اما برای عاشقان خودرو و مهندسان مکانیک، نام "گتراگ" مترادف با دقت آلمانی، سرعت تعویض دنده صاعقه وار و دوامی است که می تواند گشتاورهای ویرانگر را تحمل کند. در این مقاله جامع، قصد داریم تاریخچه، فناوری ها و رازهای این غول آلمانی را بررسی کنیم و بفهمیم چرا گتراگ به یکی از ستون های اصلی صنعت خودروسازی جهان تبدیل شده است.
۱. تاریخچه گتراگ: از کارگاه کوچک تا امپراتوری مگنا
داستان گتراگ در سال ۱۹۳۵ در آلمان و توسط هرمان هاگن مایر (Hermann Hagenmeyer) آغاز شد. نام GETRAG مخفف عبارت آلمانی Getriebe- und Zahnradfabrik Hermann Hagenmeyer است که به معنای "کارخانه دنده و گیربکس هرمان هاگن مایر" می باشد.
این شرکت کار خود را با تولید گیربکس برای موتورسیکلت ها آغاز کرد، اما نقطه عطف اصلی آن ها زمانی بود که وارد همکاری استراتژیک با خودروسازان بزرگی همچون BMW شدند. این همکاری باعث شد تا گتراگ به عنوان سازنده گیربکس های اسپرت و باکیفیت در جهان شناخته شود.
تغییر بزرگ در سال ۲۰۱۶: نکته ای که باید بدانید این است که امروز شرکتی با نام مستقل "Getrag" وجود ندارد. در سال ۲۰۱۶، شرکت عظیم کانادایی Magna International، گتراگ را به مبلغ ۱.۹ میلیارد یورو خریداری کرد. امروزه این شرکت با نام تجاری Magna PT فعالیت می کند، اما در دنیای خودرو، همچنان همه آن را با نام افسانه ای "گتراگ" می شناسند.
۲. انواع گیربکس های گتراگ و شاهکارهای مهندسی
گتراگ در طول تاریخ ۸۰ ساله خود، انواع مختلفی از سیستم های انتقال قدرت را تولید کرده است، اما شهرت اصلی آن مدیون سه دسته زیر است:
الف) گیربکس های دستی (Manual Transmissions)
اینجا جایی است که افسانه گتراگ متولد شد. گیربکس های دستی گتراگ به دلیل "حس تعویض دنده" (Shift Feel) خشک، دقیق و مکانیکی شان معروف هستند.
- الگوی Dog-leg: در برخی از گیربکس های مسابقه ای قدیمی گتراگ (مانند مدل ۲۶۵)، الگوی تعویض دنده متفاوت بود. دنده ۱ در سمت چپ و پایین قرار داشت (جایی که معمولاً دنده ۲ است). این کار باعث می شد دنده های ۲ و ۳ که در پیست مسابقه بیشتر استفاده می شوند، در یک خط مستقیم قرار بگیرند تا تعویض سریع تر انجام شود.
ب) گیربکس های دوکلاچه (DCT / Powershift)
گتراگ یکی از پیشگامان انقلاب گیربکس های اتوماتیک دوکلاچه بود. سری گیربکس های PowerShift این شرکت (مانند مدل های 6DCT450 و 7DCI600) با استفاده از دو کلاچ مجزا (یکی برای دنده های زوج و یکی برای فرد)، امکان تعویض دنده در کسری از ثانیه و بدون قطع شدن جریان نیرو را فراهم کردند.
- کلاچ خشک vs کلاچ تر: گتراگ هر دو نوع را تولید می کند. مدل های کلاچ خشک (برای گشتاورهای پایین و مصرف سوخت کمتر) و مدل های کلاچ تر (غوطه ور در روغن برای خنک کاری بهتر و تحمل گشتاورهای بالا در خودروهای اسپرت).
ج) گیربکس های هیبریدی (Hybrid Transmissions)
با حرکت جهان به سمت خودروهای برقی، گتراگ (مگنا) نیز بیکار ننشست و گیربکس های سری HDT را معرفی کرد که ترکیبی از گیربکس دوکلاچه با یک موتور الکتریکی یکپارچه هستند.
۳. گتراگ روی کدام ماشین ها سوار است؟ (لیست افتخارات)
لیست مشتریان گتراگ شبیه به لیست آرزوهای هر ماشین بازی است:
- BMW (شریک تاریخی): تقریباً تمام مدل های M Power دستی و بسیاری از مدل های اتوماتیک قدیمی تر BMW از گیربکس های گتراگ استفاده می کردند (مانند E30 M3 و E46 M3).
- تویوتا سوپرا (The Holy Grail): معروف ترین گیربکس تاریخ تیونینگ، یعنی Getrag V160، روی تویوتا سوپرا MK4 نصب شد. این گیربکس ۶ دنده دستی به قدری مستحکم است که تیونرها بدون تغییر قطعات داخلی، تا ۱۰۰۰ اسب بخار قدرت را از آن استخراج می کنند.
- فراری و مرسدس بنز: سوپراسپرت هایی مانند فراری کالیفرنیا، ۴۵۸ ایتالیا و مرسدس SLS AMG از گیربکس های ۷ سرعته دوکلاچه گتراگ استفاده می کنند که در آرایش ترنس اکسل (نصب روی محور عقب) قرار دارند.
- فورد و ولوو: مدل های محبوبی مانند فورد فوکوس و فیستا از گیربکس های Powershift گتراگ بهره می برند.
- خودروهای چینی در ایران: جالب است بدانید بسیاری از خودروهای چینی مدرن در بازار ایران (مانند محصولات چری و تیگو) که مجهز به گیربکس های DCT (دوکلاچه) هستند، از تکنولوژی و مهندسی گتراگ استفاده می کنند.
۴. مزایای رقابتی: چرا گتراگ خاص است؟
چرا خودروسازان به جای ساخت گیربکس خودشان، سراغ گتراگ می روند؟
- تحمل گشتاور وحشتناک: مهندسی متالورژی گتراگ بی نظیر است. استفاده از آلیاژهای فولادی خاص و فرآیندهای سخت کاری پیشرفته باعث می شود دنده های این گیربکس ها زیر فشار توربوهای بزرگ خرد نشوند.
- سرعت تعویض دنده (Shift Speed): در مدل های دوکلاچه، سرعت تعویض دنده گتراگ می تواند به ۸ میلی ثانیه برسد! این یعنی سریع تر از پلک زدن انسان.
- راندمان بالا: برخلاف گیربکس های اتوماتیک قدیمی (Torque Converter) که بخشی از نیرو را هدر می دادند، گیربکس های دستی و دوکلاچه گتراگ تقریباً تمام نیروی موتور را به چرخ ها منتقل می کنند.
۵. نقاط ضعف و مشکلات رایج (نیمه تاریک ماه)
هیچ مهندسی ای بی نقص نیست. گتراگ هم در کارنامه خود لکه هایی دارد:
- رسوایی فورد Powershift: گیربکس های ۶ سرعته دوکلاچه خشک (Dry Clutch) که گتراگ برای فورد فوکوس و فیستا (۲۰۱۱-۲۰۱۶) تولید کرد، مستعد خرابی، لرزش و داغ شدن بودند. این موضوع منجر به شکایت های حقوقی گسترده علیه فورد شد.
- هزینه تعمیرات سرسام آور: تعمیر گیربکس های گتراگ، به خصوص مدل های دوکلاچه، بسیار پیچیده و گران است. قطعات یدکی آن ها (مانند مکاترونیک) قیمت بالایی دارند و هر مکانیکی توانایی دست زدن به آن ها را ندارد.
- حساسیت به روغن: گیربکس های گتراگ به شدت به کیفیت و نوع واسکازین حساس هستند. استفاده از روغن اشتباه می تواند در عرض چند ساعت گیربکس را نابود کند.
۶. مقایسه با رقبا: گتراگ در برابر غول ها
- Getrag vs. ZF: شرکت ZF دیگر غول آلمانی است. ZF امروزه پادشاه گیربکس های اتوماتیک ۸ سرعته (Torque Converter) است که روی اکثر ماشین های لوکس (بی ام و های جدید، آئودی) می بینید. این گیربکس ها نرم تر هستند. اما گتراگ پادشاه گیربکس های دوکلاچه اسپرت و دستی است که حس رانندگی خشن تر و اسپرت تری دارند.
- Getrag vs. Aisin: آیسین ژاپن (زیرمجموعه تویوتا) گیربکس هایی می سازد که "مرگ ندارند" و بسیار نرم هستند، اما معمولاً آن حس هیجان و سرعت تعویض گتراگ را ندارند.
۷. آینده: گتراگ در عصر برقی ها
آیا با برقی شدن خودروها، گتراگ می میرد؟ خیر. تحت مدیریت Magna، این شرکت در حال توسعه گیربکس های تک سرعته و دوسرعته مخصوص خودروهای برقی است. آن ها همچنین روی سیستم های انتقال قدرت برای اکسل های برقی (e-Axle) تمرکز کرده اند تا همچنان در آینده صنعت خودرو، نامی پیشرو باقی بمانند.
نتیجه گیری
گیربکس گتراگ چیزی فراتر از یک مجموعه چرخ دنده است؛ این نام نمادی از مهندسی مکانیک دقیق است که وظیفه دارد قدرت خام موتور را رام کرده و به هیجان خالص رانندگی تبدیل کند. چه در یک سدان خانوادگی و چه در یک سوپراسپرت پیست، وجود نام Getrag در مشخصات فنی، به معنای تضمین کیفیت انتقال قدرت است. اگر خودرویی دارید که از تکنولوژی گتراگ بهره می برد، قدر آن را بدانید و البته، روغن آن را سر وقت عوض کنید!